Ekli fiil yapımında öbek biçimindeki isim tabanları: Ermeni harfli Kıpçakça örneğinde

Abstract

Sondan eklemeleri diğer diller gibi (Fin-Ural dilleri, Dravid dilleri) Türk dillerinin üyeleri de çekim ve yapım konusunda son eklerden faydalanırlar. Kalıplaşma örnekleri dışarıda tutulursa, sözcük yapımında birleşik sözcükler de bir sözcük türetimi yolu olsa da Türk dillerinin birincil sözcük yapımı yolu son ekler vasıtasıyla gerçekleşir. Bununla birlikte, özellikle isimden fiil yapımı söz konusu olduğunda, fiilleştirilecek söz tabanının Türkçe kökenli olup olmayışı veya bir sözcük veya söz öbeği olup olmayışı da stratejiyi değiştirebilir. Söz tabanının yabancı olduğu (motive et-, teşekkür et-, memnun ol- vd.) veya bir öbek olduğu durumlarda (soğukkanlı ol-, ikiyüzlü ol- vd.) ise yardımcı fiillerle birleşik sözcük yapımı yoluna başvurulmaktadır. Bu noktada, 16-17. yüzyıllar arasında Ukrayna’nın batı bölgesinde Ermeni harfleriyle yazıya geçen tarihî Kıpçak dilinde bu bahsedilen sözcük yapımı stratejisinin dışına çıkan yedi fiil tespit edilmiştir. Bu sıra dışı örnekler takısız isim tamlaması, sıfat tamlaması, edat öbeği, tekrar öbeği gibi öbekler üzerine isimden fiil yapım eki gelmesi ile oluşmuş fiil biçimleridir. Bazı bilim adamlarınca birleşik fiil biçiminde olan bir fiilin ekli varyantının ortaya çıkması (hasta ol- ve hastalan- gibi) belirli bir zaman gerektirir ve ekli biçim bu geçen zamanının bir sonucudur. Bununla birlikte Ermeni harfli Kıpçakçanın ancak bir asır kadar yazılı metinlere yansıdığı ve bu sürenin de bir dil için çok uzun olmadığı düşünülür- se, söz konusu örneklerin sıra dışılığı daha da pekişmiş olur. Bu yazıda, söz konusu örnekler önce Ermeni harfli Kıpçakça içinde ele alınacak, daha sonra da çağdaş Kıpçak dillerinde bu tipte oluşumların mevcudiyeti sorgulanacaktır.

Turkic languages, as other agglutinative languages (Finno-Ugric, Dravidian languages), resort to suffixes in case of declension and formation. Except petrified lexemes, even though combining of words is a means to create new lexemes, the first and foremost word formation way of Turkic is to derive words by means of suffixes. However, in particular when denominal verb formation is the case, whether origin of the base which will be verbalized is Turkic or a noun compound also might change the strategy. When noun base is a foreign word (motive et-, teşekkür et-, memnun ol-, etc.) or a compound (soğukkanlı ol-, ikiyüzlü ol-, etc.) auxiliary verbs appear to create compound verbs. However, in Armeno-Kipchak texts written in 16-17th cc. in the western Ukraine there exist seven verbs which violate the aforementioned strategies. These unusual verbs are those which are based on noun compounds as noun phrase, modified noun phrase, phrase with Postposition, reduplication. According to some scholars, transition from a compound verb to agglutinated verb (hasta ol- and hastalan-) requires a certain time and the latter is an end product of this process. Though when considering the fact that Armeno-Kipchak got written for a century and that this time course is not so long, the data in question appear noteworthy. In this paper, I will deal with the examples from Armeno-Kipchak then investigate whether the similar types exist in modern Kipchak languages.