Giyim-kuşam konulu Tatar Türkçesi atasözleri üzerine yapısal bir inceleme

Abstract

(Kazan) Tatar atasözleri üzerine yayımlanmış eserler arasında Huciahmet Mehmütov tarafından 1987 yılında yazılmış olan Tatar Halık İcatı (Mekaller hem Eytĭmner) isimli kitap, 17089 adet atasözü ve deyim içeriğiyle hacimli bir derlem olarak öne çıkmaktadır. Tatar atasözleri konusunda hazırlanan birçok lisansüstü teze kaynaklık eden bu eserde henüz ele alınmamış başlıklar vardır. Söz konusu eserde bugüne dek incelenmemiş başlıklardan biri olan "Giyim-Kuşam" başlığı altındaki 315 adet (Kazan) Tatar atasözü tezin örneklem alanını oluşturmaktadır. Giyim-kuşam başlığı altındaki 315 atasözü önce latin harflerine transkribe edilerek Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Sonra bu atasözleri "Bulgular ve Tartışma" bölümünde, belirlenen başlıklar altında yüklemin türüne ve yerine; cümlenin anlamına, yapısına, kullanımına işlevine ve çatı durumuna göre ayrı ayrı incelenmiştir. Ayrıca atasözleri incelenirken paralellik ve eksiltim açısından da değerlendirilerek, her başlığa uygun olan örneklemelere yer verilmiştir. Paralellik ve eksiltim açısından inceleme kısmında Mac Coinnigh'in (2015) kriterlerine bağlı kalınmıştır. "Bulgular ve Tartışma" bölümünde inceleme kriterlerine göre oluşturan başlıklarda yalnızca belirlenen başlığa göre atasözleri üzerinden örnekleme yapılırken; "Transkripsiyon, Aktarma ve İnceleme Dökümü" bölümümde her bir atasözüne dair tüm inceleme sonuçları paylaşılmıştır. Tezin amacı seçilen atasözlerinden hareketle Tatar atasözlerinin bu konu başlıklarında eğilimlerinin hangi yönde olduğunu belirlemektir. Tezin diğer bir amacı ise mevcut bilgilere yenilerini katmak ve bugüne kadar aktarılmış Tatar atasözlerine Tatar Halık İcatı (Mekaller hem Eytĭmner) isimli kitabın "giyim-kuşam" başlığındaki atasözlerinin de aktarmalarını eklemiş olmaktır. Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan bu tezin sonucunda Tatar atasözlerinin yüklemin türü açısından fiil cümlesi, yüklemin yeri açısından kurallı cümle, cümlenin anlamı açısından olumlu cümle, yapıca basit cümle, kullanım açısından sıralı cümle, işlev açısından yargı cümlesi, cümlenin çatısı açısından etken cümle olma yönünde eğilimi olduğu gözlenmiştir. Çalışmanın örneklem alanındaki 315 atasözü paralellik ve eksiltim yönünden incelendiğinde paralelliğe 79 atasözünde (%25,07), eksiltime 18 atasözünde (%5,71) rastlanmıştır. Hazırlanan tezin mevcut çalışmalarda yapılan aktarmalara yenilerini ekleyerek Tatar Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarılan atasözleri alanına katkı sağlayacağı ve yapılan atasözü aktarmalarının yeni araştırmacılara kolaylık sağlamak açısından faydalı olacağı düşünülmektedir.

Among the studies on Tatar proverbs, Huciahmet Mehmütov's book entitled Tatar Halık İcatı (Mekaller hem Eytĭmner) (1987) is a major contribution with 17089 proverbs and idioms in it. There are items in this reference book that haven't been treated fairly yet. This thesis deals with the 315 proverbs on "Clothing", one of the themes that went unstudied. These proverbs on clothing were first transcribed to Turkey Turkish and examined in several respects. In the sections findings and discussion, these proverbs were sorted according to the following criteria: predicate type, predicate position, sentential mood, sentence structure, pragmatic function, sentential function and voice (active and passive). In addition, the proverbs were examined for parallelism and ellipsis, and each type was exemplified. For parallelism and ellipsis, we subscribed to Mac Coinnigh's (2015) criteria. While the sections on finding and discussion, which only include subsections of some predefined criteria present examples of proverbs that specific section, the section for transcription, interpretation and examination presents all the data for each proverb. The thesis aims to find out the tendency of Tatar proverbs with respect to the predefined criteria. It also aims to contribute to the field by providing new data and transcribe and interpret the the proverbs on clothing in the book Tatar Halık İcatı (Mekaller hem Eytĭmner) that have not ben transcribed or interpreted yet. As a result of this thesis which has the abovementioned aims, we found that Tatar proverbs tend to have verbal predicates, standard word order, positive polarity, simple sentence structure, co-ordinated sentences, declarative mood and active voice. With respect to parallelism and ellipsis, we found that out of 315 proverbs studied here 79 (25,07%) have parallelism and 18 (5,71%) have ellipsis. We hope that the thesis will contribute to the growing number of the Tatar proverbs that have been translated into Turkey Turkish, thus helping the researchers who will study Tatar proverbs.