Dolaylı ve dolaysız vergilerin enflasyona ve ekonomik büyümeye etkileri: Türkiye örneği

Abstract

Vergiler, ülkelerin en önemli gelir kaynaklarından biridir. Ülkeler kamu harcamalarını finanse etmede vergilerden yararlanmaktadır. Vergiler türlerine göre dolaylı ve dolaysız olarak ikiye ayrılmaktadır. Dolaylı vergiler, ödemesini yansıtılabilen vergileri kapsamaktadır. Dolaylı vergiler mal ve hizmet sektörü üzerinden alınan vergiler, damga vergisi, uluslararası ticaret ve muamelelerinden alınan vergiler ve harçlardan oluşmaktadır. Dolaylı vergiler, KDV (Katma Değer Vergisi), ÖTV (Özel Tüketim Vergisi), Gümrük Vergisi gibi vergilerdir. Dolaysız vergiler ise ödemesi yansıtılamayan vergiler olarak kabul edilmektedir. Bu vergi türünde Gelir ve Kurumlar Vergisi, servet üzerinden alınan vergiler bulunmaktadır. Servet üzerinden alınan vergiler Motorlu Taşıtlar Vergisi, Emlak Vergisi gibi vergileri içermektedir. Servet üzerinden alınan vergilerin içerisinde yer alan Emlak Vergisine, Değerli Konut Vergisi Resmî Gazete'de yayınlanarak eklenmiştir. Ülkelerin vergileri toplamada zorlandığı aşikardır. Dolaysız vergileri ödemeyip vergi kaçakçılığı yapan bireyler bulunmaktadır. Bu durum ülkeleri dolaylı vergilere yönlendirmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkeler dolaylı vergilere ağırlık vermektedir. Türkiye ekonomisi gelişmekte olan bir ülke olduğu için dolaylı vergi gelirlerine daha çok önem vermektedir. Dolaylı vergilerin toplanması dolaysız vergilere nazaran daha kolaydır. Bu durum ülkenin elde ettiği gelir açısından önem arz etmektedir. Enflasyon, fiyatların genel düzeyindeki artışı ifade etmektedir. Enflasyon artışının yaşanması ülkenin içinde bulunduğu duruma göre olumlu ya da olumsuz sonuçlar oluşturmaktadır. Enflasyonist dönemlerde ülkeler mücadelelerinde maliye politikası aracı olan vergi politikalarını kullanmaktadır. Ekonomik büyüme ülkeler için en önemli olgudur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde bu olgunun istikrarlı olması istenmektedir. Ekonomik büyümesini sağlayan ülke gelişmiş ülke statüsüne geçerek kendine yeten ve dışarıya bağımlı olmayan ülke olarak bilmektedir. Gelişmekte olan Türkiye ekonomisi; üretim, tüketim ve vergi gelirlerinden elde ettiği gelirler ile ekonomik büyümeyi sağlamaktadır. Vergilerde artış ya da azalış olduğunda ülkenin elde ettiği gelirde değişme olacak ve bu durum ekonomik büyümeye yansıyacaktır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye ekonomisi için dolaylı ve dolaysız vergilerin enflasyon ve ekonomik büyüme üzerindeki etkisinin araştırılmasıdır. Bu çalışma iki ayrı konuyu içerdiği için veri seçimi yapılırken ayrı zamanlardaki veriler kullanılmıştır. Analizde, dolaylı ve dolaysız vergiler ile enflasyon için veriler 2006M2-2021M11 aylık olarak ele alınarak yapılmıştır. Dolaysız ve dolaylı vergiler ile ekonomik büyüme için yapılacak analizde ise veriler 2006Q2-2021Q3 dönemlerini kapsamaktadır. Analiz kısmında kullanılan yöntem zaman serisi yöntemidir. Çalışma için kurulan model 1 dolaylı ve dolaysız vergilerin enflasyonu nasıl etkilediği, model 2 ise dolaylı vergiler ile dolaysız vergilerin ekonomik büyümeye etkisinin nasıl olduğudur. Zaman serisi analizinde ilk olarak, ele alınan değişkenlerin durağanlığı birim kök testleri ile sınanmıştır. Daha sonra modeller için vektör otoregresif model (VAR) oluşturulmuştur. Bu oluşturulan VAR modeli ile VAR Granger Nedensellik Testi uygulanmıştır. Model 1 için dolaysız vergilerden enflasyona doğru nedensellik tespit edilmiştir. Model 2 için ise dolaysız vergiler ile ekonomik büyüme arasında doğru; dolaylı vergiler ile ekonomik büyüme arasında ise çift yönlü nedensellik tespit edilmiştir.

Taxes are one of the most important sources of income for countries. Countries use taxes to finance public expenditures. Taxes are divided into direct and indirect taxes according to their types. Indirect taxes include taxes whose payment can be reflected. Indirect taxes consist of taxes on the goods and services sector, stamp duty, taxes on international trade and transactions, and charges. If indirect taxes are explained in their simplest form, they are taxes such as VAT (Value Added Tax), SCT (Special Consumption Tax), and tariff. On the other hand, direct taxes are considered as non-reflective taxes. In direct taxes, there are Income tax, Corporation tax, and taxes on wealth. Wealth taxes include taxes such as Motor Vehicles Tax and Real Estate Tax. In recent years, Valuable Housing Tax has been added to the Real Estate tax, which is included in the wealth tax, by being published in the official gazette. It is obvious that countries have difficulties in collecting taxes. The presence of individuals who do not pay direct taxes and do tax evasion leads countries to indirect taxes. Particularly, developing countries focus on indirect taxes. Turkey gives more importance to indirect tax revenues, because it is a developing country. Indirect taxes are easier to collect than direct taxes. This situation is important in terms of the income of countries. Inflation refers to the increase in the general level of prices. An increase in inflation creates positive or negative results according to situation in the country. In inflationary periods, countries use tax policies, which are a fiscal policy tool, to find against inflation. Economic growth is the most important phenomenon for countries. Especially in developing countries, this phenomenon is desired to be stable. Countries that achieve their economic growth are known as developed countries, which are self-sufficient and not dependent on the other countries. The developing Turkish economy also benefits from production, consumption and tax revenues to provide economic growth. When there is an increase or decrease in taxes, there is a change in the income of the country, and this is reflected in economic growth. The aim of this study is to examine how indirect and direct taxes affect inflation and economic growth of Turkish economy. Since this study includes two separate subjects, data from different times were used when selecting data. In the analysis, the data for indirect taxes, direct taxes and inflation were made by considering 2006M2-2021M11 monthly. In the analysis made for direct taxes, indirect taxes and economic growth, the data include the periods 2006Q2-2021Q3. The method used in the analysis part is the time series method. There are two models in this study. Model 1 is established to see how indirect and direct taxes affect inflation, and model 2 is established to see how indirect taxes and direct taxes affect economic growth. In the time series analysis, firstly, the stationarity of the variables was tested with unit root tests. Then, vector autoregressive model (VAR) was created for the models. VAR Granger Causality Test was applied with this created VAR model. For Model 1, causality from direct taxes to inflation has been determined. For Model 2, causality from direct taxes to economic growth and bidirectional causality between indirect taxes and economic growth has been determined.