19. yüzyılda Kastamonu vilayetinin sağlık sistemi ve karşılaşılan sorunlar

Abstract

Avrupa'da 18. yüzyılın ortalarından itibaren özellikle sanayi devrimiyle birlikte modernleşme çağına girilmiştir. Avrupa'daki modernleşme hareketlerini Osmanlı Devleti'nin benimsemeye başlaması ise ancak 19. yüzyılda mümkün olmuştur. Bu yüzyılda Osmanlı Devleti'nin yönünü batıya doğru çevirmesiyle birlikte Avrupa'daki modernleşme Osmanlı Devleti'nde de kendisini hissettirmeye başlamıştır. Modernleşmeyle birlikte öncelikle Osmanlı Devleti'nin geleneksel devlet teşkilatlanmasında köklü değişiklikler meydana gelmiştir. Bunun yanı sıra sosyo-kültürel alanda da toplumsal hayatı olumlu yönde etkileyen yenilikler Osmanlı topraklarına girmeye başlamıştır. Bu yenilik hareketi bürokrasi, hukuk, eğitim gibi birçok alanda olduğu gibi sağlık alanında da etkisini göstermiştir. Bu dönemde Mekteb-i Tıbbiye, hastaneler, karantinahaneler ve karantina meclisi gibi sağlık kurumları teşkil edilerek modern anlamda sağlık sistemi oluşturulmuştur. Böylece Osmanlı Devleti, toplumunun sağlık sorunlarını çözebilmek için eskiye nazaran daha etkili araç ve yöntemlere sahip olmuştur. 19. yüzyılda sağlık alanında yaşanan modernleşme zaman içinde Osmanlı Devleti'nin merkez vilayetlerinden başlayarak taşra vilayetlerine yansımıştır. Buna bağlı olarak, Osmanlı Devleti'nin taşra vilayetlerinden biri olan Kastamonu vilayetinde de 19. yüzyılda sağlık alanında birçok gelişme meydana gelmiştir. Buradan yola çıkarak Osmanlı Devleti'nin 19. yüzyılda sağlık alanında yaşamış olduğu gelişmeler ve modernleşme, devletin sağlık alanındaki icraatları ve toplum üzerindeki yansımaları mikro bir örnek olarak Kastamonu vilayeti özelinde incelenecektir. Kastamonu vilayetinin sağlık alanındaki gündemini 19. yüzyılda -özellikle ikinci yarısında- salgınlara sebep olan bulaşıcı hastalıklar meşgul etmiştir. Bu yüzyılda Kastamonu vilayetinde ahali arasında görülen en yaygın hastalıklar frengi ve kolera hastalıklarıydı. Bu hastalıklar 19. yüzyılda Kastamonu vilayeti ahalisinin gündeminde uzunca bir süre yer almıştır. Bunların dışında çiçek, tifo, cüzzam gibi hastalıklar da çok yaygın olmamakla birlikte ahali arasında görülen diğer hastalıklardandır. Osmanlı Devleti bu hastalıklarla mücadele etmek için 19. yüzyılın son çeyreğinde Kastamonu vilayetinin birçok yerinde hastaneler inşa etmiştir. Bu hastaneler Frengi ve Gureba Hastanesi adıyla kurulmuştur. Hastanelerin belli bir hastalığa yönelik kurulduğu düşünüldüğünde, söz konusu dönemde bir nevi ihtisas hastanelerinin varlığından söz etmek mümkündür. Ayrıca gerek daimî gerekse de seyyar olarak Kastamonu vilayetine birçok sağlık memuru göndermiştir. Daimî sağlık memurları hastanelerde veya kazaların belediye teşkilatlarında görev almışlardır. Seyyar sağlık memurları ise daimî memurların olmadığı veya hastalara yetişemedikleri durumlarda gerekli görülen yerlerde çalıştırılmak üzere gönderilmişlerdir. Yukarıda adı geçen hastalıkların ahali arasında yayılmasının önüne geçmek için ise gerektiğinde karantina uygulamaları yapılmış, çeşitli kanunlar çıkarılmış ve bunlara uymayanlara cezalar verilmiştir. 19. yüzyılda Kastamonu vilayetinde sağlık çalışanlarıyla yaşanan sorunlar da olmuştur. Ahali bir sağlık çalışanından şikâyetçi olduğu takdirde gerekli kurumlara müracaat ederek şikâyetini dile getirebiliyordu. Böyle bir durumda devlet inceleme yaptıktan sonra gerekli olan işlemleri uygulamıştır. Kastamonu vilayeti özelindeki bu mikro örnek, Osmanlı Devleti'nde sağlık alanındaki makro gelişmeleri bize göstermesi açısından bir bütünün tamamlayıcı parçası olarak değerlendirilmelidir.

Since the middle of the 18th century, Europe has entered the era of modernization, especially with the industrial revolution. It was only in the 19th century that the Ottoman Empire began to adopt the modernization movements in Europe. In this century, with the Ottoman Empire turning its direction to the west, the modernization in Europe started to make itself felt in the Ottoman Empire as well. With the modernization, fundamental changes occurred primarily in the traditional state organization of the Ottoman Empire. In addition to this, innovations that positively affect social life in the socio-cultural field began to enter the Ottoman lands. This innovation movement has shown its effect in the field of health as well as in many areas such as bureaucracy, law and education. In this period, health institutions such as Mekteb-i Tıbbiye, hospitals, quarantines and quarantine councils were established and a modern health system was created. Thus, the Ottoman Empire had more effective tools and methods to solve the health problems of its society compared to the past. The modernization experienced in the field of health in the 19th century started from the central provinces of the Ottoman Empire and reflected to the provincial provinces. Accordingly, many developments occurred in the field of health in the 19th century in Kastamonu province, which was one of the provincial provinces of the Ottoman Empire. From this point of view, the developments and modernization of the Ottoman Empire in the field of health in the 19th century, the actions of the state in the field of health and their reflections on the society will be examined in the province of Kastamonu as a micro example. In the 19th century -especially in the second half- infectious diseases that caused epidemics occupied the health agenda of Kastamonu province. In this century, syphilis and cholera were the most common diseases seen among the people of Kastamonu province. These diseases were on the agenda of the people of Kastamonu province for a long time in the 19th century. Apart from these, diseases such as smallpox, typhoid fever and leprosy are not very common, but are among the other diseases seen among the population. The Ottoman Empire built hospitals in many parts of Kastamonu province in the last quarter of the 19th century to combat these diseases. These hospitals were established under the name of Syphilis and Gureba Hospital. Considering that the hospitals were established for a certain disease, it is possible to talk about the existence of some kind of specialized hospitals in the mentioned period. In addition, the state sent many health officers to Kastamonu province, both permanently and on a mobile basis. Permanent health officials were employed in hospitals or in the municipal organizations of the districts. On the other hand, mobile health officers were sent to work in places where it was deemed necessary in cases where there were no permanent health officials or they could not catch up with the patients. In order to prevent the spread of the above-mentioned diseases among the people, when necessary, quarantine practices were implemented, various laws were enacted and punishments were given to those who did not comply. In the 19th century, there were also problems with health workers in Kastamonu province. If the people complained about a health worker, they could express their complaints by applying to the necessary institutions. In such a case, the state took the necessary actions after conducting an investigation. This micro-example specific to Kastamonu province should be considered as an integral part of the whole in terms of showing us the macro developments in the field of health in the Ottoman Empire.