İstanbul-Boğaziçi Üsküdar Sahil Şeridi ve öngörünüm bölgesinde mekânsal değişimin irdelenmesi

Abstract

Kentsel doku, zaman içinde toplumun ve bölgenin ihtiyaçlarına bağlı olarak farklılaşan koşullara göre değişen dinamik bir yapıya sahiptir. Bu değişim süreci özellikle kentlerin kendine özgü morfolojik yapısını oluşturan unsurlar üzerinde somut bir biçimde gözlenebilmektedir. Kentsel mekânsal değişimlerin plansız olarak gerçekleşmesi kentin kimliğini oluşturan doğal ve kültürel çevre üzerinde geri dönüşü olmayan sonuçlara neden olmaktadır. Tez kapsamında, İstanbul İli'nin doğal ve kültürel açıdan güçlü mekânsal ifadelere ve stratejik öneme sahip olan Üsküdar Sahil Şeridi ve Öngörünüm Bölgesi araştırma alanı olarak seçilmiştir. 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu'na tabi olan araştırma alanı aynı zamanda doğal ve tarihi sit alanı olması sebebiyle önemli bir tarihi kıyı alanıdır. Çalışmanın temel amacı; özel bir yasa ile doğal ve kültürel peyzaj özellikleri koruma kapsamına alınan Üsküdar Sahil Şeridi ve Öngörünüm Bölgesi'nin kentsel mekân dokusunda, tarihsel süreç içinde meydana gelen değişimlerin morfolojik yaklaşım ile ortaya konması, değişimin boyutunun mahalleler ölçeğinde karşılaştırmalı olarak ele alınması ve korumaya ilişkin durumun saptanmasıdır. Belirlenen amaç doğrultusunda, öncelikle üst ölçekte Üsküdar Sahil Şeridi ve Öngörünüm Bölgesi'nin kent morfolojisinin oluşmasında etkili olan doğal ve kültürel peyzaj özellikleri ele alınarak kentsel kimlik ögeleri ortaya konmuştur. Daha sonra mahalle alt ölçeğinde 1987 ve 2017 yılları arasındaki değişim doğal morfolojik yapı, mevcut alan kullanımları, yerleşim alanları ve ulaşım alanları bileşenlerine ilişkin belirlenen alt bileşenler ile seçilen temel kriterler doğrultusunda CBS yardımıyla haritalar oluşturularak değerlendirilmiştir. Belirlenen bileşen, alt bileşen ve kriterler doğrultusunda araştırma alanının tarihsel süreçteki değişimi; her bir mahallenin kendi karakter özellikleri ve mekânsal değişimlerinin karşılaştırmalı olarak ele alınarak değerlendirilmesi sonucu ortaya konmuştur. Aynı zamanda mahalle ölçeğindeki morfolojik değişimlerin, üst ölçekte Üsküdar Sahil Şeridi ve Öngörünüm Bölgesi'nin kimliğine olan etkileri ile koruma yönünden değerlendirmeleri yapılmıştır. Mahalle alt ölçeğinde kentsel mekânsal değişimlerin saptanmasına yönelik yapılan analiz ve değerlendirme sonuçlarına göre, araştırma alanı bütününde değişime etkisi en fazla olan mahallenin Çengelköy Mahallesi ve etkisi en az olan mahallenin ise Kuleli Mahallesi olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen veriler, yapılan analizler ve değerlendirmeler sonucunda; araştırma alanının doğal morfolojik yapısı, mevcut alan kullanımları, yerleşim ve ulaşım durumuna ilişkin saptanan mekânsal değişimler doğrultusunda korumaya yönelik uygulamaların etkin yürütülmesi için önlemlerin alınması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda tez çalışmasında; Üsküdar Sahil Şeridi ve Öngörünüm Bölgesi için kentsel silüet ve kimlik özelliklerinin koruma kullanma dengesi çerçevesinde sürdürülebilirliğine yönelik, her bir mahalleye özgü öneriler geliştirilmiştir

The urban fabric has a dynamic structure that changes over time according to changing conditions depending on the needs of the society and the region. This process of change can be observed concretely, especially on the elements that form the unique morphological structure of cities. Unplanned urban spatial changes cause irreversible consequences on the natural and cultural environment that forms the identity of the city. Within the scope of the thesis, Üsküdar Coastline and Frontal View Area, which has strong spatial expressions and strategic importance in terms of natural and cultural aspects of Istanbul Province, was chosen as the research area. The research area, which is subject to the Bosphorus Law No. 2960, is also an important historical coastal area as it is a natural and historical protected area. The main purpose of the study is; The aim of this study is to reveal the changes that have occurred in the historical process in the urban space texture of the Üsküdar Coastline and Frontal View Area, whose natural and cultural landscape features are protected by a special law, with a morphological approach, to examine the extent of the change comparatively on the scale of neighborhoods and to determine the situation regarding conservation. In line with the determined purpose, urban identity elements were revealed by considering the natural and cultural landscape features that are effective in the formation of the urban morphology of the Üsküdar Coastline and Frontal View Area at the upper scale. Then, the change between 1987 and 2017 at the neighborhood subscale was evaluated by creating maps with the help of GIS in line with the sub-components determined regarding the natural morphological structure, existing land uses, residential areas and transportation areas, and the selected basic criteria. The change of the research field in the historical process in line with the determined components, sub-components and criteria; It has been put forward as a result of comparative evaluation of each neighborhood's own character characteristics and spatial changes. At the same time, morphological changes at the neighborhood scale were evaluated in terms of their effects on the identity of the Üsküdar Coastline and Frontal View Area at the upper scale and in terms of conservation. According to the results of the analysis and evaluation made to determine urban spatial changes at the neighborhood subscale, it was determined that the neighborhood with the greatest impact on change in the entire research area was Çengelköy District and the neighborhood with the least impact was Kuleli District. As a result of the data obtained, analyzes and evaluations; It has emerged that it is necessary to take precautions to effectively carry out conservation practices in line with the spatial changes determined regarding the natural morphological structure of the research area, current land uses, settlement and transportation situation. In this context, suggestions specific to each neighborhood have been developed for the Üsküdar Coastline and Frontal View Area for the sustainability of the urban silhouette and identity features within the framework of the balance of protection and use.