Gazneliler ve Büyük Selçuklular döneminde nedimlik

Abstract

"Gazneliler ve Büyük Selçuklular Döneminde Nedimlik" başlıklı tez çalışmasında; İslam öncesi dönemde varlığı bilinen, Emeviler ve Abbasiler başta olmak üzere Ortaçağ Türk-İslam devletlerinde de varlığını uzun bir müddet devam ettirmiş olan nedimlik müessesesinin Gazneliler ve Büyük Selçuklular döneminde nasıl bir işleyişe sahip olduğu ele alınmıştır. İslam öncesi ve İslami dönemde olduğu gibi Türk-İslam kimlikli devletlerde de nedimlerin ve nedimlik makamının varlığı bilinmektedir. Bununla birlikte söz konusu müessesenin saray kültürü kapsamında ilk kez bir düzene sokulması ve kurallara bağlanması Sasâni hükümdarı Erdeşir b. Babek devrinde gerçekleşmiştir. Onlardan Emeviler ve Abbasiler'e intikal eden nedimlik müessesesi daha sonra ortaya çıkan Samaniler, Büveyhiler ve Saffariler gibi emirlikler ile yine aynı coğrafyaya tamamen veya kısmen hâkim olan Gazneliler ve Büyük Selçuklular gibi Türk-İslam devletlerinde de varlığını sürdürmüştür. Gazneliler ve Büyük Selçuklular döneminde varlığını devam ettiren müessesede hükümdarın saray içerisinde yanında bulunan nedimlerin yanı sıra edebi kişilikleriyle ön planda olan birçok nedim şair bulunmuştur. Hükümdarlar, birçok şairi saraylarında himâye ederek onlara verdikleri değeri nedimlik makamıyla taçlandırmıştır. Söz konusu bu şairler Gazneli Döneminde; Unsurî, Firdevsî, Bîrûnî, Menûçîhrî, Ferruhî-yi Sîstânî, Nâsır-ı Hüsrev, Esedî Tûsî, Gazayirî-ı Râzî'dir. Selçuklu döneminde ise; Muizzî, Enverî, Nizamî-i Gencevî, Mesheti Gencevî, Müntecebüddîn Bedî'dir. Bu şairlerden Unsurî, saraydaki şairlerin reisi olarak melikü'ş-şuarâlık görevine getirilmiştir. Böylece şairlerin yazdığı her şey önce Unsurî'ye daha sonra sultana ulaşmıştır. Bu önemli görevin yanında anlık söylediği şiirler ile hükümdar ve diğer devlet erkânını etkilemiş ve büyük bir servete sahip olmuştur. Firdevsî, Sultan Mahmud'a yazdığı Şehname adlı eserinde ilk hicviye örneğini verirken aynı zamanda dönemin tarihi ile ilgili geriye büyük bir eser bırakmıştır. Ferruhî, ramazan ve kurban bayramları, nevruz, mihricân ve sede gibi önemli günler için yazdığı kasideler sayesinde herkesin beğenesini toplamıştır. Bîrûnî, şairlik vasfının yanı sıra ilime ve bilime dair "el-Kânûnü'l-Mes'ûdî" "Tahdîdü nihâyâti'l-emâkin, gibi eserler ortaya koyarak Gazneli döneminin kültür hayatına önemli katkılarda bulunmuştur. Selçuklu döneminde şairlerin meliküş'şuarılığını yapan Muizzî, yaptığı tasvirler sayesinde dönemin en iyi şairleri arasında yerini almıştır. Enverî, sultanlar ile yaptığı seferler doğrultusunda yazdığı kasideleri ile büyük bir tarihe tanıklık etmemizi sağlamıştır. Hükümdarın yanında yer alan nedimlerin yalnızca erkek olmayışı da dikkat çeken bir başka konu olmuştur. Meshetî, gibi önemli bir kadın şairin şiirdeki yetenekleri, musikideki ustalığı ve sesindeki büyüleyici etki onu Sultan Sencer'in nedimi yapmış ve saraydaki önemli şairler içerisinde yerini almıştır. Söz konusu kişiler bilge kişilikleri, hoş sohbetleri, şiir ve musikideki yetenekleri ile hükümdarın en yakın sohbet arkadaşı nedimler arasına girmeyi başarmışlardır. Böylece İslam öncesi ve İslami dönemde varlığı bilinen nedimlik müessesesinin, Gazneli ve Büyük Selçuklu döneminde saray kültürünün gelişmesinde ve şekillenmesinde oynadığı önemli rollerle tarihte silinmez izler bıraktığı söylenebilir.

In his thesis titled "Nedimlik in the Period of Ghaznavids and Great Seljuks"; It is discussed how the institution of courtiers, which was known to exist in the pre-Islamic period and continued its existence for a long time in the Medieval Turkish-Islamic states, especially the Umayyads and Abbasids, operated during the Ghaznavids and Great Seljuks periods. The existence of courtiers and the rank of courtiers is known in the states with Turkish-Islamic identity, as in the pre-Islamic and Islamic periods. However, the institution in question was first regulated and regulated within the scope of palace culture by the Sassanid ruler Erdeşir b. It took place during the Babek period. The institution of servants, which was handed down from them to the Umayyads and Abbasids, continued to exist in later emirates such as the Samanids, Buwayhids and Saffarids, and in the Turkish-Islamic states such as the Ghaznavids and the Great Seljuks, which dominated the same geography completely or partially. In the institution, which continued its existence during the Ghaznavids and Great Seljuks periods, there were many courtier poets who were prominent with their literary personalities, as well as the courtiers who accompanied the ruler in the palace. The rulers patronized many poets in their palaces and crowned their appreciation with the rank of courtiers. These poets in question were during the Ghaznavid Period; Unsurî, Firdevsî, Bîrûnî, Menûçîhrî, Ferruhî-yi Sîstânî, Nâsır-ı Hüsrev, Esedî Tûsî, Gazayirî-ı Râzî. During the Seljuk period; Muizzî, Enverî, Nizamî-i Gencevî, Mesheti Gencevî, Müntecebüddîn Bedî. Unsurî, one of these poets, was appointed to the position of melikü'ş-şuara as the head of the poets in the palace. Thus, everything written by the poets first reached Unsurî and then the sultan. In addition to this important duty, she impressed the ruler and other state officials with the poems she recited spontaneously and acquired a great fortune. While Firdevsî gave the first example of satire in his work titled Şehname, which he wrote to Sultan Mahmud, he also left behind a great work about the history of the period. Muizzî, who was the king of poets during the Seljuk period, took his place among the best poets of the period thanks to his descriptions. Another noteworthy issue was that the courtiers accompanying the ruler were not only men. The talents of an important female poet like Meshetî in poetry, her mastery in music and the fascinating effect of her voice made her a servant of Sultan Sencer and she took her place among the important poets in the palace. The people in question managed to become among the courtiers, the closest companions of the ruler, with their wise personalities, pleasant conversations, and talents in poetry and music. Thus, it can be said that the courtier institution, which was known to exist in the pre-Islamic and Islamic periods, left indelible traces in history with the important roles it played in the development and shaping of palace culture during the Ghaznavid and Great Seljuk periods.