Engelli çocuğu olan annelerin sorunlarına toplumsal cinsiyet perspektifinden bakış: Konya örneği

Abstract

Toplumsal cinsiyet kavramı genetik özelliklerden farklı olarak, toplum tarafından öğretilmiş veya dayatılmış rol, statü ve sorumluluklardır. Cinsiyet farklılığına göre şekillendirilen iş bölümü kadınlar için olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Eş ve anne rolünün içerisinde öncelikli sorumluluğu ev içi işleri olmaktadır. Ev kadını ideolojisi kadının eğitim, sosyal ve çalışma hayatını olumsuz etkilemektedir. Çalışan kadınların durumu ise daha farklıdır. Erkek ve kadınların iş potansiyeli karşılaştırıldığında, kadınların daha düşük ücretlerle statüsü daha düşük işlerde çalıştırıldığı görülmektedir. Engelli birey terimi, doğuştan ya da sonradan fiziksel ya da zihinsel kapasitelerinde yetersizlik yaşayan, kendisinin normal kişisel ve sosyal ihtiyaçlarını bütünüyle ya da kısmen karşılayamayan kişiyi ifade etmektedir. Engellilik Sosyolojisi ise toplumda dışlanan kesimin sosyal hayata entegre olması konusunda çalışmalar yapan bilim dalıdır. Engelliliği, sakatlık kavramından kurtarıp toplumsal hayatta karşılaşılan sorunlara yönelmeyi amaçlar. Ayrıca engelli sosyolojisi sadece engelli bireyi değil onunla ilgilenen ailesini de konu olarak ele alır. Çocukta süregelen bir hastalığın olması, fiziksel veya zihinsel yetersizlik tanısı konulması aileler için travmatik bir olaydır. Kabul edilmesi güç olan bu engel durumu, özellikle çocukla birebir ilgilenen annelerin birtakım sorunlarla karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır. Engelli bireylerin toplumdan dışlanmasının yanında engelli çocuğa sahip kadınların da toplumdan dışlandığı gözlemlenmektedir. Bu bakımdan toplumsal cinsiyete bağlı ayrımcılık engellilik sosyolojisi içerisinde de yer almaktadır. Hem engelli çocuğu olması nedeni ile dışlanan hem de emek yönüyle ev içerisinde ayrımcılığa uğrayan kadınların sorunları oldukça fazladır ve incelenmesi gereken bir konudur. Bu çalışma ile engelli çocuğa sahip annelerin sorunlarını ele alırken toplumsal cinsiyet ve emek yönünden uğradıkları ayrımcılığın ortaya konulması amaçlanmıştır. Böylece literatürde eksik olan engelli çocuk annelerinin cinsiyet ayrımcılığı üzerinden sorunlarının saptanması ve çözüm önerileri sunulması hedeflenmiştir. Çalışma, nitel bir araştırma olarak kurgulanmış ve veri toplamak için yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Örneklem olarak Konya il merkezinde bulunan özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde eğitim gören engelli çocukların anneleri seçilmiştir. Katılımcılarla yüz yüze görüşülerek açık uçlu sorular sorulmuş, cevaplar not edilmiştir. Elde edilen veriler engelli çocuğun bakımı, çalışma hayatı, sosyal yaşam, sosyal dışlanma, eş ve yakın çevrenin tutumu, aile içi ilişkiler, engelli çocuğun aile ekonomisine etkisi ve aile içi şiddet başlıklar halinde gruplanarak analiz edilmiştir. Bu başlıklar altındaki bulguların analizi doğrultusunda engelli çocuğu olan kadınlarda toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin etkisinin net bir şekilde ortaya çıktığı sonucuna varılmıştır. Engelli çocuk annelerinin çocuğun bakım sürecinde yalnız kaldığı, bu sorumluluğun yükünün fazla olması nedeniyle sosyal ve çalışma hayatından uzaklaştıkları, yakın çevrelerinden olumsuz tepkiler gördükleri, aile içi ilişkilerde sıkıntılar yaşadıkları ve bazen de sözlü ve duygusal şiddete uğradıkları belirlenmiştir.

The concept of gender, unlike genetic characteristics, is the role, status, and responsibilities taught or imposed by society. The division of labor shaped according to gender differences has negative consequences for women. In the role of wife and mother, her primary responsibility is domestic work. The housewife's ideology adversely affects women's educational, social, and working life. The situation of working women is different. When the job potential of men and women is compared, it is seen that women are employed in lower jobs with lower status. The term disabled person refers to a person who is incapacitated in their physical or mental capacities at birth or later and who is unable to meet their normal personal and social needs in whole or in part. Also, Sociology of Disability is the branch of science that studies the integration of the excluded segment of society into social life. It aims to free disability from the concept of disability and to address the problems encountered in social life. In addition, the sociology of disability deals not only with the disabled individual but also with the family who is interested in him. Having an ongoing illness in the child or being diagnosed with a physical or mental disability is a traumatic event for families. This disability, which is difficult to accept, causes mothers who take care of their children one-on-one to face several problems. In addition to the exclusion of disabled people from society, it is observed that women with disabled children are also excluded from society. In this respect, gender-related discrimination is also included in the sociology of disability. The problems of women who are excluded due to having disabled children and who are discriminated against in the home in terms of labor are quite high and it is an issue that needs to be examined. This study aims to reveal the discrimination they suffer in terms of gender and labor while addressing the problems of mothers with disabled children. Thus, it is aimed to identify the problems of mothers of disabled children who are missing in the literature through gender discrimination and to offer solutions. The study was designed as qualitative research and a semi-structured interview form was used to collect data. As a sample, mothers of disabled children studying in special education and rehabilitation centers in Konya city center were selected. Participants were interviewed face to face, open-ended questions were asked, and answers were noted. The obtained data were analyzed by grouping the disabled child's care, working life, social life, social exclusion, the attitude of spouse and close environment, intra-family relations, the effect of the disabled child on the family economy, and domestic violence. In line with the analysis of the findings under these headings, it was concluded that the effect of gender inequality in women with disabled children was clearly revealed.