Herbinius’un Türkçe kateşizmi üzerine notlar ve ilaveler

Abstract

Osmanlı Türkçesinin yazılı mirası söz konusu olduğunda akla ilk gelen eser külliyatı Osmanlı tebaası tarafından yazılan Arap harfli Türkçe metinlerdir. Bununla birlikte özellikle 16. yüzyıl ve sonrasında Avrupalılar tarafından yazılan bugün çevriyazı/transkripsiyon metinleri olarak andığımız Latin harfli Türkçe metinler de tüm kusurlarına rağmen Osmanlı Türkçesi dil mirasının önemli bir parçasını oluşturur. Bu Latin harfli metinler çoğunlukla Türkçeyi öğrenme ve öğretme saikleriyle yazılsa da bunun dışındaki amaçlarla yazılan Latin harfli Türkçe eserler de vardır. Bu çalışmayla ışık tutmaya çalışacağımız eser olan “Horæ Turcico-Catecheticæ” de Müslüman Türkleri vaftize hazırlamayı amaçlayan dinî bir kitaptır. Eser Alman rahip ve bilim adamı Johannes Herbinius tarafından 1675’te Gdansk’ta yayımlanmıştır. 15 sayfa hacminde olan bu kitapta Herbinius’un “saat” adıyla anılan on iki Türkçe-Latince bölümüyle Georgievits ve Bohemus’un Türkçe “rabbin duası” metinleri bulunmaktadır. Bu kısa kitap üzerine ilk ve tek dil incelemesi 1948 yılında Leh Türkolog Ananiasz Zajączkowski tarafından yapılan 78 sayfalık bir kitap çalışmasıdır: Glosy Tureckie w Zabytkach Staropolskich: I. Katechizacja Turecka Jana Herbiniusa (‘Eski Lehçe Eserlerde Bulunan Türkçe Parçalar: Yan Herbinius’un Türkçe Kateşizmi’). Zamanı için başarılı ve yeterli bir çalışma olan bu yayın Lehçe olması dolayısıyla Türkiye Türkolojisine gerektiği ölçüde katkı sağlayamamıştır. 1948 yılından sonra hem ilgili sahada hem de Herbinius’un eserine ışık tutabilecek diğer sahalarda pek çok yayın yapılmıştır. Biz de bu yazıyla hem bu tarihî eseri ve Zajączkowski’nin çalışmasını tanıtmak hem de farklı düşüncelerimizi ve ilavelerimizi sunmayı amaçlıyoruz.