Fen bilimleri öğretmenlerinin özel alan yeterlik eğilimlerinin durumsal yargı testi ile belirlenmesi

Abstract

Öğretmenlere yönelik sürekli gelişimin sağlanması ihtiyaca yönelik mesleki gelişim hizmetleri ile gerçekleşebilir. Öğretmenlerin bilimsel yöntemlerle mesleki ihtiyaç alanlarının belirlenmesi genel ve özel mesleki yeterlik eğilimlerinin geçerli ve güvenilir araçlarla tespitini gerektirir. Bu tez çalışmasında; fen bilimleri öğretmenlerinin özel alan yeterlik eğilimlerini belirlemek amacıyla kullanılabilecek durumsal yargı testinin (DYT) tasarlanması ve fen bilimleri öğretmenlerinin özel alan yeterlik eğilimlerinin bazı değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Araştırmada test geliştirme sürecinin basamakları takip edilmiştir. Araştırma tarama araştırma deseni ile yürütülmüştür. Araştırmanın örneklemini, 2022-2023 eğitim öğretim yılında Türkiye'nin 31 ilinde görev yapan ve rastgele ve gönüllülük esasına uygun olarak belirlenen 199 fen bilimleri öğretmeni oluşturmuştur. Araştırma kapsamında fen bilimleri öğretmenlerine yönelik beş yeterlik alanı, 24 yeterlik konusu ve 132 performans göstergesini kapsayan 48 gerçek yaşam senaryosu sunulmuştur. Her senaryo dört adet tepki düzeyi bulunacak şekilde tasarlanmıştır. Senaryolara verilecek her tepki; "Bunu kesinlikle yapmazdım", "Bunu muhtemelen yapmazdım", "Bunu muhtemelen yapardım" ve "Bunu kesinlikle yapardım" şeklinde derecelendirilmiştir. Verilerin analizinde SPSS ve LISREL istatistik paket programları kullanılmıştır. Testin geçerlik ve güvenirlik hesaplamaları için açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri yapılmıştır. Araştırmada fen bilimleri öğretmenlerinin özel alan yeterlik eğilimlerinin tercih edilmeyen tepkiler için yaklaşık %50 olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca, öğretmenlerin farkındalık içeren A1 düzeyindeki tepkileri gösterme eğilimleri bilgiyi yansıtma ve uygulama içeren A2 ve uygulamaları çeşitlendirme ve yaygınlaştırma içeren A3 düzeylerine göre daha yüksektir. Araştırmanın diğer bir sonucu ise fen bilimleri öğretmenlerinin özel alan yeterlik eğilimlerinin cinsiyete, okul yönetiminin tutumuna, hizmet yılına ve kariyer basamağına göre farklılaştığı yönündedir. Araştırmanın bir diğer sonucu ise cinsiyet, öğrenim durumu, kariyer basamağı, görev yeri, hizmet süresi, ders yükü, okul yönetiminin tutumu ve bilimsel etkinlik düzenleme sıklığı değişkenlerinin öğretmenlerin yeterlik eğilimleri üzerinde yordayıcı etkiye sahip olduğudur. Ayrıca sonuçlar, okul yönetiminin olumlu tutumunun testin tüm alt boyutları için öğretmenlerin yeterlik eğilimi üzerinde anlamlı bir yordayıcı etkiye sahip olduğunu göstermiştir. Geliştirilen DYT ile eğitimde politika belirleyicilerin fen bilimleri öğretmenlerinin mesleki gelişimini sistematik olarak takip edip katkıda bulunabilmeleri ve ihtiyaç alanlarına uygun mesleki çalışmalar düzenleyebilmeleri hedeflenmektedir. Ayrıca özel alan yeterlik eğilimlerinin ölçümü ülke çapında fen bilimleri öğretmen niteliğinin standardizasyonunda ve mesleki gelişim faaliyetlerinin ihtiyaca yönelik planlanmasında referans olarak kullanılabilecektir. Bu çalışma, genel öğretmen yeterlikleri ve farklı alanlardaki öğretmen yeterlikleri için DYT geliştirme potansiyeline sahiptir.

Continuous development for teachers may be provided with need-oriented professional development services. Determining teachers' professional needs using scientific methods requires determining general and specific professional competence tendencies with valid and reliable tools. The aim of this study is to develop a situational judgment test (SJT) to determine science teachers' specific field competence tendencies. The second purpose of the research was to reveal whether science teachers' special field competence tendencies difference according to some variables. The stages of the test development process were followed in the research. The test development process was carried out with the survey research pattern. 199 science teachers from 31 provinces of Turkey voluntarily participated in the research. 48 scenarios covering five competence fields, 24 competence topics and 132 performance indicators were prepared. Each scenario contained four reactions and every reaction was rated as "I wouldn't definitely do this", "I wouldn't probably do this", "I would probably do this" and "I would definitely do this". SPSS and LISREL statistical package programs were used in data analysis. Exploratory factor analysis and confirmatory factor analysis were performed. It was revealed that the science teachers' special field competence tendencies were about 50% for the non-preferred reactions. Additionally, the tendency of teachers to show reactions at the A1 level was higher than at the A2 and A3 levels. The other result of the research was that the science teachers' special field competence tendencies differed according to gender, the school administration's attitude, the year of service and the career stage. Another result of the research was that eight variables (gender, educational status, career stage, place of work, year of service, course load, the school administration's attitude and frequency of organizing scientific activities) had a predictive effect on teachers' competence tendencies. Additionally, the results showed that the positive attitude of the school administration had a significant predictive effect on teachers' competence tendency for all sub-dimensions of the test. The aim of the developed SJT was to systematically follow the professional development of science teachers and organize professional studies appropriate to their needs. In addition, the measurement of specific field competence tendencies may be used as a reference in the standardization of science teacher qualifications across the country and in the need-oriented planning of professional development activities. This study has the potential to develop SJTs for general teacher competencies and teacher competencies in different fields.