XVI. yüzyıl Çerkeş kazası köylerinin lokalizasyonu ve toponimik analizi

Abstract

Tarihi coğrafya çalışmalarında geçmiş dönem yerleşmelerinin tespiti (lokalizasyonu) oldukça büyük bir önem taşımaktadır. Arşiv kaynaklarında yer alan yerleşme adlarının hem okunuşu hem de söz konusu yerleşme ve buna bağlı olan köy, çiftlik, mezraa, kışlak, yayla vb. yer/nokta tespitini yapmak bir takım güçlükleri de beraberinde getirmektedir. Özellikle çalışma dönemi günümüzden geriye gittikçe bu durum daha da zorlaşabilmektedir. Zaman içinde yerleşmeler terk edilmekte veya isimleri değiştirilmekte yerine yeni isimler verilmekte ve zamanla eski isim tamamen ortadan kalkmaktadır. Bazen bu isimler o yerleşmenin yerel halkı tarafından (hem yeni hem de eski adı) bilinmekte olduğu gibi bazende geçen zamanın uzunluğuna bağlı olarak söz konusu eski isimler tamamen unutulabilmektedir. Yerleşme tarihinin ortaya konulması açısından yerleşmelerin lokalizasyonu ve eski isimleri oldukça önemlidir. Çünkü geçmiş dönemde verilen bu yer adları o mekanla ilgili olarak çeşitli bilgiler verdiği gibi yaşadığı dönüşümün ortaya konması ile ilgili de olabilmektedir. İşte bu çalışmada da 1530 yılı Çerkeş Kazası tahrir defterinde yer alan yerleşmelerin lokalizasyonu yapılmıştır. Bu lokalizasyon çalışmasını tamamlayıcı nitelikte olarak, söz konusu yerleşme adlarının toponimik analizi de yapılmıştır. Yer adlarının toponimik analizi sayesinde, bu yerlerin hem Türkçedeki hem Anadolu yer adları arasındaki anlamsal, biçimsel ve kökensel mahiyetleri aydınlatılmaya çalışılmıştır. Toponimik tahlile tâbi tutulan köy adları Çerkeş’in sosyo-kültürel yapısı hakkında ipuçları vermektedir.

Defining past settlements are considered rather important in studies of Historical Geography. Reading those names which are recorded in archival sources and determining the settlements (village, field etc.) in question cause several difficulties. This can get more difficult so long as the time span studied dates back from the time being. By the time goes, settlement are deserted, their names are replaced with new ones or they are thoroughly swept away. Although place names (formers and latters) are known by the people of the places in question, those names might totally be forgotten corresponding to the time span goes back. To shed light on history of settling, localization of settlements and the formal forms of their names are quite significant. Because those old place names give several hints pertinent to the places as well as it is related to inform us about evolution of them. And in this article, settlements recorded in property registries of Çerkeş district in 1530 have been localizated. As a complementing of this localization study, names of those settlements in question have been analyzed. Through toponymic analysis of place names, semantic, morphologic and etymologic features of the names in Turkish as well as in Anatolian settling names have been tried to get clear. The village names of Çerkeş which are analyzed in toponymic methods give us some clues about socio-cultural structure.