Batılılaşma ve batılılaşmanın edebiyata yansımaları: bir ara nesil edebiyatçısı Mustafa Reşid’in ’Gözyaşları’

Abstract

Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyıldan itibaren benimsediği ve ilk olarak askeriye kurumu üzerinden uygulamaya başladığı Batılılaşma siyaseti, 1839 Tanzimat Fermanı ile birlikte daha geniş bir alanda dolaşıma girmiştir. Bu çerçevede içeriye aktarılanlar arasında Batılı edebi birikim önemli bir yer tutmuştur. 1876 yılına kadar devam eden Tanzimat Dönemi’nde ilk nesil, 1909 yılına kadar devam eden 2. Abdülhamid Dönemi’nde ise ikinci nesil ve Servet-i Fünûncular, içinde bulundukları siyasi koşullarla bağlantılı olarak farklı edebiyat anlayışlarını temsil etmişler; ancak Batı etkisinde yerli bir edebi birikimin oluşturulması konusunda ortaklaşmışlardır. Tanzimat Dönemi’nde temelleri atılan Batı etkisindeki yerli edebiyat, kültürel Batılılaşmaya ağırlık verilmesiyle 2. Abdülhamid Dönemi’nde daha yoğun bir faaliyet alanına sahip olmuştur. Bunun en önemli göstergelerinden biri, edebiyatın genç kuşaklar arasında yaygın bir uğraş haline gelmesidir. Bu bağlamda 1876-1878 yıllarında ortaya çıkan ikinci nesille 1901 yılında ortaya çıkan Servet-i Fünûncular arasında yer alan ara neslin varlığı, dönem içerisinde edebiyatın sahip olduğu popülariteyi göstermesi açısından önemlidir. Ara nesil, edebiyat tarihi içerisinde genç edebiyatçılardan oluşan yapısıyla edebi yeteneği kendinden önceki ve sonraki nesle göre sınırlı bir temsiliyete sahip olmuş ve üzerinde yoğun çalışmalar yapılmamış bir nesildir. Ancak Batı etkisindeki yerli edebiyatın gelişim dinamiklerini daha yakından görmek açısından farklı malzemeleri bünyesinde barındırmaktadır. Bu çerçevede makalemizde ara nesil mensuplarından biri olarak Mustafa Reşid ve ara neslin karakteristik özelliklerini taşıyan Gözyaşları adlı eseri ele alınmıştır. Çalışmamızın sonunda Latinize edilmiş biçimine de yer verilen eserin ara nesli daha detaylı olarak çözümleme ve edebiyat tarihi içerisinde daha iyi konumlandırma konusunda yardımcı olacağı düşünülmektedir.

Westernization politics of the Ottoman Empire which was adopted in the 18th century and was first applied in military institutions, has been circulated in a broader sense since Imperial Edict of Reorganization in 1839. In this regard, among what has been imported, the Western literary accumulation has had a significant volume. In Reorganization Period lasting till 1876, the first generation, and in Abdulhamid II’s period lasting till 1909, the second generation and Servet-i Fünun writers has represented various understandings of literature according to politicalsituations they live in. Yet, they collectively contributed to an indigenious literary accumulation under Western effect.Indigenious literature under Western effect was founded in Tanzimat period and with more concern in cultural Westernization during Abdulhamid II’s period, it started to have a broader application area. One of the most important proof for this is literature’s becoming a common occupation among the young generation. In this context, the existence of an interim period generation between the second generation of 1876-1878 and Servet-i Fünun writers of 1901 is significant to demonstrate the popularity of literature in this period.In history of literature, the interim period generation with its structure based on young literary figures has had a limited representation compared to its successors and predecessors and thus has not been thoroughly studied. However, it includes various materials to see the developmental dynamics of the indigenious literature under Western effect from a better perspective. In this regard, this paper is on an interim period literary figure Mustafa Rashid and his work “Gözyaşları” (Tears) which has characteristic features of the interim period literature. The Latinized version of the work is included at the end of thispaper to give way to analyse the interim period literature in a more detailed way and a better understanding to position it in history of literature.