Osmanlı’dan Cumhuriyet’e bir entelektüel Mehmed Fuad Köprülü
Özet
M. Fuad Köprülü (1890-1966), yaşadığı dönem itibariyle hem Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş hem de Cumhuriyet’in kuruluş dönemlerine şahitlik etmiş bir isimdir. Birbirinin devamı olan her iki dönemde yaşananları ‘kriz’ teması etrafında ele almak mümkündür. Hemen her alanda birbirini besleyen bu ‘kriz’ atmosferi Osmanlıda bir yok oluşa karşılık gelirken, Cumhuriyet’te bir varoluş ile kendisini ortaya koymuştur. Köprülü’nün entelektüel üretimini birbirini takip eden yok oluş ve varoluş krizlerinden bağımsız ele almak mümkün değildir. Bu bağlamda Osmanlının idari, mali ve askeri sorunları karşısında 18. yüzyıldan itibaren benimsediği Batılılaşma siyasetinin uygulanmaya devam ettiği dönemde ‘Osmanlı Nasıl Kurtarılabilir?’ kaygısıyla hareket eden Köprülü, bu siyasetin Cumhuriyet ile yeniden ‘dizayn edildiği’ ve temel kurumlarda köklü değişimlerin yaşandığı dönemde ise yeni düzenin korunması çabalarına ortak olmuştur. İki dönem birbirine göre siyasi ve toplumsal alanlarda bir kopuşu içerse de hem kronolojik olarak hem de Batılılaşma ve millet gibi pek çok tema üzerinden bir devamlılığa karşılık gelmektedir. Kopuş ve devamlılığı bir arada bulunduran bu kriz atmosferinde Köprülü’nün entelektüel kimliği bir ‘genişleme’ yaşamıştır.