Kitābü’l‐idrāk haşiyelerinin özgün söz varlığı ve Anadolu Türkçesindeki karşılıkları

Abstract

Tarihî Türkçenin Memlûk sahasında yazılmış yadigârları, Eski Kıpçakça metinlerin kısıtlı oluşu dolayısıyla hep Kıpçakça cephesinden ele alınmıştır; ancak bu saha eserleri Kıpçak dil malzemesi taşıdığı kadar, yadsınamaz ölçüde Oğuz dil malzemesi de içermektedir. Bu eserlerden biri de müstakil bir nüshası olmayıp Kitābü’l‐idrāk li Lisani’l‐Etrāk adlı eserin derkenarına kaydedilmiş olan sözlüktür. Kitābü’l‐idrāk haşiyelerinin barındırdığı söz varlığının yarıya yakını Memlûk sahasının diğer eserlerinde görülmemektedir. Memlûk sahası için farklılık arz eden bu söz varlığı gerek fonolojik yapıları dolayısıyla gerekse içinde taşıdığı pek çok Rumca ve Ermenice alıntı dolayısıyla Anadolu Türkçesi ile ilişkili gözükmektedir. Bu çalışmada söz konusu özgün söz varlığı Anadolu Türkçesi ile üç katmanda (Eski Anadolu Türkçesi XIII‐XIX.yy.; Anadolu ağızları; standart Türkiye Türkçesi) karşılaştırılmış ve eşleşen sözcükler listelenmiştir. Bu eşleşme ayrıca Memlûk‐Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına ışık tutmaktadır.

Since Old Kipchak possesses very few works, Turkic works of Mamluk era have always been examined within the scope of Kipchak language. These works, however, also include indisputably large Oghuz vocabulary as much as Kipchak one. One of these works is a glossary, which has no own manuscript, but is written down on the margins of Kitāb al‐Idrāk li lisan al‐Atrāk. The margin glosses of Kitāb al‐Idrāk has such a vocabulary that only half of it can be found in other Mamluk‐Kipchak works. This original part of the margin glosses seems to have to do with Anatolian Turkish with respect to their phonological character as well as containing many loanwords from Greek and Armenian. This paper compares the original part of margin glosses of Kitāb al‐Idrāk with Anatolian Turkish in three substrata (Old Anatolian Turkish XIII‐XIX. cc.; Anatolian Turkish dialects; standard Turkish) and lists the words matched. This matching also sheds light on Oghuzification of Mamluk‐Kipchak language.