19 yüzyılın ikinci yarısında Kazan Tatar edebiyatı ve marifetçilik hareketi

Abstract

19. yüzyılın sonlarında Tatar aydınlarını, sanatçılarını derinden etkileyen en önemli fikir ve edebiyat akımı Maarifetçilik1 hareketidir. Bu hareket kısa zaman içerisinde Tatar aydınları arasında etkisini hissettirmeye başlar. Aydınlanma hareketi Batı Avrupa'da 18. yüzyılda başlarken, Kazan Tatarları arasında 19. yüzyılda kendini gösterir. Çünkü, 1. Petro'nun başlattığı reformlar 2. Katerina tarafından da yeni reformlarla pekiştirilir ve bu da Rusların Batı Avrupa seviyesine ulaşmasını sağlar. Bu durumda Müslüman Türk asıllı halklardan olan Kazan Tatarlarının, Hıristiyan Ortodoks Rus hakimiyetinden ve onun baskısından kurtulmaları için kendilerine gelmeleri, kendilerine dönmeleri gerekiyordu. Bunun için önceleri medrese çevrelerinde, münkariz içtihadı (kapalı olan içtihadı) açmak, yenilikler karşısında dine uygunluk bilgilerini bulup çıkarmak gerekiyordu. Bu gerekliliği ortaya atan Abdürrahim Utız İmeni (1754-1834) ve Abdünnasır Kursavi (1776-1812) ile Maarifetçilik akımı başlar. Kendini ve evreni tanıma ile Tanrıyı tanıma inancından yola çıkan Maarifetçiler, halkı eğitmeye, onları medenileştirmek için bilgilendirmeye çalışırlar. Bu hareketin önde gelen fikir ve edebiyat adamları: Şehabeddin Mercanî (1816-1889), Zahir Bigiyev (1870-1902), Abdurrahman İlyasî (1856-1895), Hüseyin Feyizhanov (1828-1866), Kayyum Nasrıy (1825-1902), Fatih Kerimi (1870-1937), Miftaheddin Akmolla (1831-1895) gibi isimlerdir.

At the end of the ninteenth century, one of the main streams that influenced the Tatar intellectuals, actors and actresses is the enlightening Movement as a very important ideal and literal flow. This movement starts to take place in a very short time amongst the Tatar intellectuals. While the enlightening movement is begining in the 18th century in the Western Europe, it will appear among the Kazan Tatarians in the next century or in the 19th century. Because, the revolutions begun by 1. Petro are followed by ones made by Catherina the second, and it enables the Russian people reach to the level of Western Europe. In this case, the Kazan Tatarian people, who are one of the Turkish-Muslim origin, to leave the Christian Ortodox Russian sovereignity and its pressure, are essential to adapt themselves in ancient origins. Fort his reason, at first, at medresseh arounds, to open the closedconuiction, it is needed to find out the the logical knowledges that are closer to religion against the innovations. This necessity pointed out by Abdürrahim Utuz İmeni (1754-1834) and Abdünnasır Kursavi (1776-1812), the enlightening act (movement) begins. The enlighters first admitt to know humans, universe and God and then start to educate and train the people by informing them with new innovations to make them civilized people. The leading persons of this movement are as followers.