Özbek sahası Türk destanlarında kadın

Abstract

Bilindiği gibi destanlar, en eski tarihi dönemlerden itibaren var olan ve çoğunlukla beşerî mücadelelerin işlendiği halk edebiyatının en köklü anlatılarıdır. Bu çalışmada Özbekistan sahası Türk destanlarından seçilen on üç destandaki kadın unsuru incelenmiştir. Söz konusu destanlarda kadın kahramanların toplumsal rolleri, karakter ve fiziksel özellikleri irdelenmiş; diğer Türk boylarının destanlarındaki kadın kahramanlar ile ortak ve farklı yönlerini tespit etmek amaçlanmıştır. Öte yandan destanlardaki kadın figürü incelenirken mukayese metodunun değeri göz önünde bulundurularak Gılgamış, Oğuz Kağan, Dede Korkut, Manas ve Battal Gazi gibi destanlardan örnekler verilmek suretiyle karşılaştırmalar yapılmıştır. Destanlardaki incelemelere geçilmeden önce, İslamiyet öncesi ve sonrası temel alınmak suretiyle Türklerde aile ve kadın kavramları, kadının Türk mitolojisi ve destanlarındaki yeri sistematize edilerek verilmiş; böylelikle tarihsel sürecin destanlardaki kadın algısına yansımalarına dikkat çekilmek istenmiştir. Çalışmada halkbilimi araştırma metotları içerisinde yer alan ve antropologlar tarafından geliştirilen işlevsel yöntem esas alınmıştır. Bunun yanı sıra araştırmanın kadın merkezli olması ilahiyat, psikoloji, sosyoloji ve kültürel antropoloji gibi farklı bilim disiplinlerinin tespitlerinden yararlanmayı gerekli kılmıştır.

As is known, the epics are the deepest narratives of folk literature that exist from oldest historical periods and which are mostly human struggles. In this study, the female element in eleven epic, selected from the Turkish epics of Uzbekistan field, was examined. In these epics, social roles, character and physical characteristics of female heroes have been examined; The aim of this study is to determine the common and different aspects of Turkish female heroes with the heroes of the other Turkish tribes. On the other hand, while examining the female figure in epics, comparisons were made by giving examples from epics such as Gılgemesh, Oguz Kagan, Dede Korkut, Manas and Battal Gazi. Before examining the epics, the terms of family and women in the Turks, based on pre-Islamic and post-Islamic period, were systematized in the Turkish mythology and epics of women; thus, it was aimed to draw attention to the reflections of historical process on women's perception in epics. In this study has been based on the functional method which is included in folklore research methods and has been improved by anthropologists. The fact that the research is female-centered, which was necessitated the identification of different disciplines such as theology, psychology, sociology and cultural anthropology.