Anlamsal değişim ışığında üns ve vahş kelimelerinin zıtlık ilişkisi

Abstract

Şiir Anlamsal değişim, modern dilbilim sahasının önemli konularından biridir. Zira anlamsal değişim; dile dair yaşantının tüm yönleri, dilin geçirdiği süreçler ve bazı kelimelerin geçirdiği gelişim ya da tamamen anlamdan uzaklaşmasıyla yeter miktarda dilde meydana gelen değişikliklerle ilgilenir. Nitekim bazı kelimelerin anlamı bağlamdan bağlama farklılık gösterir, bu da çok anlamlılık olarak adlandırılır. Bazı kelimeler ise kültürel çevrenin ve ana dil konuşurlarının oluşturduğu kültürel ve sosyal faktörlerin değişimine bağlı olarak kullanılmazlar. Bazılarının anlamlarında da çoğunlukla kelimenin günlük yaşam içindeki kullanımından kaynaklanan ve sözcüğü, asli manasından tamamen soyutlayan köklü bir değişim görülür. Sözcükler, bazen somut kavramlar arasındaki geçişleriyle bazen de somuttan soyuta yaptıkları geçişlerle gelişir. Çoğunlukla gelişim mecazi kullanımının sonucunda gerçekleşir. Bu çalışmada hem eski Arap şiirinde oldukça yaygın olarak kullanılması hem de nesir sanatlarının tümünde bulunması hasebiyle tıbâk-ı manevinin biraraya getirdiği -الأنس و الوَحش- ifadelerini birbirine zıt kavramlar kapsamında ele alacağız. Zira okur, Arapça kitaplarda Arapların zıt kullanımlara olan ilgisini ve sözlüklerde bazı kelimelerin şerhinde bu zıtlıklara başvurduğunu açıkça görmektedir. Araştırmanın problemi iki soruda kendini gösteriyor. İlki; sözcükler çağlar boyunca yaptıkları zaman yolculuğunda dayandıkları ve geliştirdikleri anlamı koruyabildiler mi? ikincisi ise; sözcüklerin gelişimi sırasında Kur'an-ı Kerim'e girdiği dönemden başlayarak, Arapça sözlüklerden geçerek, çağlar boyunca Arap şiirinde taşıdığı anlamlara ulaşana kadar gelişimi boyunca hangi aşamalardan geçmiştir? Araştırmamız, anlamsal değişimi ve en önemli etkenlerini ele alan kısa bir açıklama ile başlamaktadır. Daha sonra bu iki zıt ifadenin -الأنس و الوحش- taşıdığı farklı anlamları, geçirdiği zaman yolculuğu üzerinden sunulmaktadır. Bu süreçte geçirdikleri değişim incelenmiş ayrıca sözlük, kullanımsal ve mecazi anlamları açıklanmıştır. Daha sonra bu ikilinin Kur’anı Kerim ayetlerinde ve asırlar boyunca Arap şiirinde nasıl yer aldıkları gözlemlenmiştir. Son olarak, bu iki sözcükte meydan gelen anlamsal değişime dikkat çekilmiş ayrıca üzerinde çalışılan taban tabana zıt terimlerin herbirinin gelişimi hakkında elde edilen en önemli sonuçlar özetlenmiştir. Bu çalışma, birçok Arapça sözcüğün İslamın gölgesinde anlamsal olarak yüceldiğini, ilerlediğini ve kültürel ve dini etkenler sebebiyle gözle görülür bir gelişmişlik seviyesine ulaştığını ortaya koymaktadır. Anlamlarını korumuş sözcükler olduğu gibi asli anlamları, örfî ve ıstılâhî kavramlara naklolan sözcükler de tespit edilmiştir. Örneğinالإنس sözcüğü aslî anlamını korumakla birlikte somut anlamdan soyut anlama doğru bir gelişim göstermiştir. الوحش sözcüğü ise aslî manasını korumuştur ve açlık anlamına gelen ifadeyi terkederek bizim -bugün- ‘vahşet’ kavramı olarak bildiğimiz minvalde daha geniş kapsamda kullanılmaya başlanmıştır. Bu durum; hem yeni sosyal ve kültürel zevkle uyum içerisinde hem de zamanın ruhuna ve hakim kültüre uygundur.