Abbasiler döneminde kadının siyasetteki rolü: Harunürreşid’in annesi Hayzuran ve eşi Zübeyde örneği

Abstract

Son dönem tarih araştırmalarında kadınlar hakkında yapılan çalışmalara ve toplumda bu tür eserlere yönelik artan bir ilgiden söz etmek mümkündür. Abbasiler dönemi bütün İslam tarihi içerisinde kadının rolü, siyasi katılımı, toplum hayatındaki yeri ve etkisi açısından önemli bir araştırma alanı olarak incelemeye muhtaçtır. Bu tebliğin amacı Abbasi halifeliğinin zirve dönemini kapsayan Mehdi, Hâdi, Harûnürreşîd ve oğulları devrinde devlet yönetiminde kadının konumunu ve etkilerini incelemektir. Döneme ışık tutan birinci ve ikinci el kaynaklar içerisinde Abbasi döneminde kadınların saraydaki nüfuzları, ordu komutanları ve devlet erkânıyla işbirlikleri ve oluşturdukları idari bağlar bütüncül olarak değerlendirilecektir. Güzelliği, kültürü ve edebi yetenekleriyle kısa sürede halife el-Mehdî’nin gözdesi haline gelen Hayzüran, daha sonra Musa, Hârun ve Abbase’yi dünyaya getirerek onun ümmü veledi olmuştur. Hayzüran hükmedici ve nüfuzlu kişiliğiyle yumuşak huylu Halife el-Mehdî’yi ve bütün sarayı etkisine almış, oğulları Musa ve Harun’u veliaht tayin ettirmiştir. Devlet işlerine açıkça müdahale etmiş, istediği emri vermiş veya verilen emri bozmuş, atama ve azillerde de etkin rol oynamıştır. Hayzüran nüfuzunu müdahalelerine direnen ve şüpheli şekilde ölen Musa el-Hâdi ve Harûnürreşid dönemlerinde de sürdürmüştür. Abbasi sarayında faal rol üstlenen Zübeyde ise kocası Harûnürreşîd’in daha yetenekli gördüğü oğlu Me’mun yerine kendi oğlu Emin’i veliaht tayin ettirmesi ve devlet idaresinde büyük bir nüfuz kuran Bermeki ailesinin iktidardan uzaklaştırılması gibi kritik kararlarda önemli rol oynamıştır.

In recent hertory studies, it is p ossible to talk about the studies on women and an increasin g interest in such works in society . The Abbasid p eriod needs to be examin ed as an imp ortant research ar ea in terms of the role of women in all Islamic history , its p olitical p articip ation, its p lace in society and its effect. The p urp ose of ther p ap er is to examine the p osition and effects of women in the administration of the state in the period of Mehdi, Hâdi, Harûnürreshîd and her sons, which cover the p eak p eriod of the Abbasid calip hate. Among the first and second-hand sources that keep light on the p eriod, the interactions of the women in the p alace dur in g the Abbasid p eriod, their co-op eration with the military command ers and the government, and the administrative links they created will be evaluated as a whole. Hayzüran, who quickly became a favor ite of the calip h al-M ahdi with her beauty , culture and literary abilities, later became the [ümmiveledi] by bringing into the world Musa, Hârun and Abbase. She took on the influence of h er reignin g and inf luential p ersonality , has p enetrated the calip h al-M ahdi and the entire p alace and ap p ointed her sons M usa and Harun as heir ap p arent. She op enly interfered with the state affairs, issued theorder he ordered or distorted the order, and p lay ed an active role in the appointments and dues. Hayzüran continued her influence in the periods of M usa al-Hâdi and Harûnürreshîd who resisted the interventions and died in doubt. Zübeyde, who played an active role in the Abbasid p alace, p lay ed an imp ortant role in critical decisions such as the remov al of the B ermeki family from the p ower of her son Emin, who had seen her husband more deservin g app ointees, and her family , who had great influence in state administration.