Riyâzü’r-rahme’de sanatlı üslup ve seci‘ kullanımı

Abstract

Riyâzü’r-rahme, İslam’ın esasları hakkında Hüseyin Âlî Efendi’nin (ö. 1058/1648) mensur olarak kaleme aldığı dinî, ilmî ve edebî niteliği haiz bir eserdir. İslam’ın esaslarını Allah’ın rahmetinin genişliğini ifade eden ayet ve hadisler doğrultusunda ele alan eser, sanatkârane bir üslupla kaleme alınmıştır. Sanatlı üslubun kullanıldığı eserlerde seci‘ önemli bir üslup özelliği olarak dikkat çeker. Bu durum Riyâzü’r-rahme için de geçerlidir. En genel anlamıyla nesirdeki kafiye olarak tanımlanan seci‘, nesri nazma yaklaştıran ve mensur eserlerde ahengi sağlayan unsurların başında gelir. Bu makalede, Riyâzü’r-rahme’de seci‘ kullanımları incelenerek seci‘in eserin üslubuna etkisi değerlendirilecektir. Araştırmanın amacı, geçmişten günümüze Türk edebiyatında önemli bir yeri olan seci‘in Riyâzü’r-rahme’deki kullanımlarını ortaya koymak, seci‘ kullanımının eserin üslubuna etkisini incelemektir. Bu amaca yönelik olarak sanatkârane bir üslupla kaleme alınan mukaddimenin yanı sıra diğer bölümler arasından rastgele seçilen ikinci ravza örneklem olarak belirlenmiştir. Mukaddime ve ikinci ravza, seci‘ kullanımı bakımından içerik analizi yöntemiyle incelenecek, tespit edilen seci‘ler türlerine göre tasnif edilip değerlendirilecektir. 17. yüzyılda ağırlıklı olarak hadis ilmi sahasında kaleme alınmış dinî muhtevalı bir eseri seci‘ açısından inceleyen bu araştırma, seci‘ kullanımının eser ve müellifinin üslubuna etkisini ortaya koyacağı gibi genel anlamda klasik Türk edebiyatında seci‘ konusunu ele alan çalışmalara da katkı sunacaktır. Seci‘li kelimeler arasında vezin birliği ya da vezin bakımından benzerliğin nasıl sağlandığı konusu öteden beri belirsizliğini koruyan tartışmalı konulardan biridir. Riyâzü’r-rahme’de yer alan kimi murassa‘ seci‘ örneklerinin vezin konusuna açıklık getirecek mahiyette olması araştırmanın önemini artırmaktadır.

Riyazü’r-rahme which is about principles of Islam is a religious, scientific and literary work written by Hüseyin Ali Efendi (d. 1058/1648). The work, which deals with the principles of Islam in line with the verses and hadiths expressing the breadth of Allah’s mercy, was written in an artistic style. Seci‘ stands out as an important stylistic feature in the works in which the artistic style is used. This situation is also valid for Riyazü’r-rahme. Seci‘, which is defined as rhyme in prose in the most general sense, is one of the elements that brings prose closer to verse and provides harmony in prose works. In this article, the use of seci‘ in Riyazü’r-rahme will be examined and the effect of seci‘ on the style of the work will be evaluated. The aim of the research is to reveal the uses of seci‘ in Riyazü’r-rahme, which has an important place in Turkish literature from past to present, and to examine the effect of the use of seci‘ on the style of the work. For this purpose, besides the introduction, which was written in an artistic style, the second section chosen randomly among the other sections was determined as the sample. The introduction and the second section will be examined by content analysis method in terms of the use of seci‘, and the detected seci‘s will be classified according to the types and evaluated. This research, which examines a religious work written in the field of hadith in the 17th century, in terms of seci‘, will not only reveal the effect of the use of seci‘ on the style of the work and its author, but also contribute to the studies dealing with the subject of seci‘ in classical Turkish literature in general. The issue of how the unity of meter or the similarity in terms of meter is achieved among the words in seci‘ is one of the controversial issues that has remained unclear for a long time. The fact that some of the examples of murassa‘ seci‘s in Riyazü’r-rahme are of a nature to clarify the subject of meter increases the importance of the research.