Cumhuriyet Dönemi Türk tiyatrosunda sanatçı figürasyonu: Sanat ile hayat arasında sıkışan üç sanatçı örneği

Abstract

Sanat, tarih boyunca insanoğlunun hayatında varlığını sürdüren önemli bir eylemdir. Sanat, yaşamın bir parçası olarak gerçekleşirken bireylerin sanatı anlamlandırmaya çalıştığı da görülmektedir. Sanatın ne olduğu ya da neyin sanat olduğu, diğer bir deyişle sanatın doğası ve bununla bağlantılı olarak “sanatçı”nın kim olduğu, sanatçıları diğer insanlardan ayıran özellikler insanlık tarihi boyunca merak edilmiş ve bunlar gerek düşünürler gerekse sanatçılar tarafından anlaşılmaya çalışılmıştır. Özellikle modern dönemde sanatın kendisi de sanatın konusu olmuş ve sanatsal üretim süreci çeşitli eserlerde irdelenmiştir. “Sanatçı romanları” anlamına gelen ve Almanca bir terim olan “künstlerroman” ile adlandırılan romanlar edebiyat sahasından buna örnektir. Bu eserler sanatçı merkezî kişilerin işlendiği, konu olarak sanatın odağa alındığı romanlardır. Sanatın binlerce yıllık dallarından biri olan tiyatroda da sanatsal üretim sürecinin ve sanatçıların işlendiği, sanat sorunlarının irdelendiği görülmektedir. Bununla birlikte sanatın ya da sanatçıların işlediği tiyatro eserlerini karşılamak için künstlerroman benzeri bir terim bulunmamaktadır. Makalede bu bağlamda Cumhuriyet dönemi Türk tiyatrosuna sanatçı figürlerinin nasıl yansıdığı, temsil değeri olan üç piyes üzerinden incelenmiştir. Çalışmada Necip Fazıl Kısakürek’in Bir Adam Yaratmak, Haldun Taner’in …Ve Değirmen Dönerdi, Selim İleri’nin Cahide / Ölüm ve Elmas piyesleri inceleme için ele alındı. Bu üç yazarın edebî anlayışları ve yazma tarzları birbirinden farklı olsa da eserlerindeki sanatçı figürler bazı benzerlikler taşımaktadırlar. Çalışmada bu doğrultuda belirtilen piyesler üzerinden farklı sanat dallarından üç sanatçının yaşamını, üretme süreçlerini ve sorunlarını bu üç yazarın nasıl işlediği irdelendi. Bu eserlerden Bir Adam Yaratmak’ta bir yazar, …Ve Değirmen Dönerdi’de bir ressam, Cahide / Ölüm ve Elmas’ta bir oyuncu merkezî kişi olarak okuyucu/seyirci karşısına çıkmaktadır. Seçilen piyeslerdeki bu farklı sanatçı figürlerinin ortak noktası ise sanat hayatlarında ve özel yaşamlarında sorunlar yaşamaları, sanat ile hayat arasında sıkışmalarıdır. Bu yüzden incelenen sanatçı figürlerinin alanlarında başarılı olsalar bile sanatın onlara mutluluk getirmediği görülmektedir. İncelenen üç yazar, piyeslerinde ele aldıkları sanatçı figürlerinin toplum karşısında yaşadıkları sorunları belirgin bir şekilde işlemişlerdir. Bu da sanat hayatının güçlüklerini göstermesi bakımından anlamlıdır

Art is an important action that has continued its existence in the lives of human beings throughout history. As art is being realized as a part of life, it is also observed that individuals try to make sense of art. What is art or what art is, in other words, the nature of art and in connection with this who the “artist” is, the characteristics that distinguish artists from other people have been wondered throughout human history and these have been tried to be understood by both philosophers and artists. Especially in the modern period, art itself has become the subject of art and the artistic production process has been scrutinised in various works. In the field of literature, the novels called "künstlerroman", a German term meaning "artist novels", are an example of this. These are novels in which artists are the central figures and art is the focus of the subject. In the theater, which is one of the thousands of years old branches of art, also deals with the process of artistic production, art problems and artists. Nevertheless, no such term like künstlerroman exists to cover works of theatre in which art or artists are involved. In this article, in this context, it was examined how artist figures are reflected to the Republican period Turkish theatre through three plays that have representational value. It was discussed in this study Necip Fazıl Kısakürek’s Bir Adam Yaratmak (Creating a Man), Haldun Taner’s ...Ve Değirmen Dönerdi (And the Mill Would Turn) and Selim İleri’s Cahide / Ölüm ve Elmas (Cahide / Death and Diamonds) for examination. Although the literary understandings and writing styles of these three writers are different from each other, the artist figures in their works bear some similarities. It was examined the lives, production processes and problems of three artists from different branches of art through this plays. In Bir Adam Yaratmak a writer, in ...Ve Değirmen Dönerdi a painter and in Cahide / Ölüm ve Elmas an actress appears as the central person. The common point of different artist figures in the selected plays that they struggle with problems in their artistic and personal lives and that they stucked between their art and life. Therefore, even if the these artists are successful, it is seen that art does not bring happiness them. These three writers clearly dealt with the problems that the artists they addressed faced with society in their plays. Also this is meaningful as it shows the difficulties of artistic life.