Baykuş kelimesi ve baykuşla ilgili inançlar üzerine

Abstract

Kuşlar, yüzyıllardır insanların hayatında önemli bir yer edinmiştir. İnsanların uçmasına imrendiği yetenekleriyle kuşlar, hayvanlar içerisinde daima ön plana çıkmış, güzel sanatların konusu olmuştur. İnsan, kuşların türlerini, fiziki özelliklerini ve davranışlarını gözlemlemiş; kuşlardan bazılarını uğurlu, bazılarını uğursuz saymıştır. Bu makalede Antarktika dışında dünyanın her yerinde yaşayan ve insanların dikkatini her daim çeken, çoklukla uğursuzluk getireceğine inanılan, son günlerde modanın popüler bir figürü haline gelen baykuş kelimesi ve baykuşla ilgili inançlar üzerinde durulmuştur. Makalenin birinci bölümünde zararlı ve kemirici hayvanları avlamakla geçinen, başlarında iki tepelik bulunan yırtıcı gece kuşlarının ortak adı olarak tanımlanan (MBTS: 117) baykuş’un halk inanışlarındaki durumu, baykuşa yüklenen anlamlar ile ilgili bilgiler derlenmiştir. Daha sonra baykuşun şamanlardan günümüze Türk kültüründeki yeri üzerinde durulmuştur. Makalenin ikinci bölümünde baykuşun birçok türü olduğu vurgulanmıştır. Tarihî ve çağdaş Türkçe yazılı belgelerdeki örneklere dayandırılarak Eski Türkçeden itibaren baykuşa karşılık gelen ügi/yapāķulaķ/ķoburġa kelimeleri incelenmiştir. Bu kelimeler incelenirken etimolojileri, kelimelerin tarihî dönemlerdeki şekilleri, ağızlardaki ve modern lehçelerdeki karşılıkları verilmiştir. Makalenin üçüncü bölümünde ise baykuş kelimesinin etimolojisi incelenmiş ve kelimenin tarihî seyri üzerinde durulmuş; ardından baykuşa verilen diğer isimlere de yer verilmiştir. Bu çalışmanın son bölümünde ise genel bir değerlendirme yapılmıştır. Baykuşa verilen isimlere bakıldığında halk inançlarının dile olan etkisi de gözlemlenmiştir.