Hüseyin Âlî Efendi’nin Miftâhü’r-rahme adlı eseri

Abstract

Hüseyin Âlî Efendi, 17. yüzyılda yaşamış önemli bir âlim, şair ve münşidir. Kaleme aldığı manzum ve mensur eserlerle Osmanlı Devleti’nin askerî, siyasi, ekonomik ve toplumsal açıdan duraklama gösterdiği 17. yüzyılda ilim ve edebiyata katkıda bulunmuş, döneminde adından övgüyle söz ettirmiştir. Bu çalışmada, Hüseyin Âlî’nin Miftâhü’r-rahme adlı mensur eseri söz konusu edilecektir. Firavun’un imanına dair olan bu eser; mukaddime, sekiz bölüm ve hatimeden oluşmaktadır. Eserde Câmiu’l-usûl, Fusûsü’l-hikem, Keşşâf, Kifâye, Envârü’t-tenzîl ve Lübâbü’tte’vîl gibi çeşitli tefsir ve hadis kitapları, İslam âlimlerinin görüşleri, ayet ve hadisler ışığında Firavun’un imanı değerlendirilmiştir. Eserin tespit edilebilen on iki yazma nüshasından yedisi yurt içi kütüphanelerinde, beşi yurt dışında bulunmaktadır. Varak sayısı nüshalara göre değişiklik göstermekle birlikte 1741-42’de istinsah edilen Avusturya Milli Kütüphanesinde N.F. 356 numarada kayıtlı en eski tarihli nüshaya göre, Miftâhü’r-rahme 23 varaktan oluşmaktadır. Muhtevası, kaynakları, dil ve üslup özellikleri bakımından dinî, ilmî ve edebî bir özellik gösteren eser, oldukça süslü bir dille kaleme alınmış, Arapça-Farsça kelime ve terkiplere sıklıkla yer verilmiştir. Miftâhü’rrahme mensur bir eser olmakla birlikte eserde manzum kısımlar da mevcuttur. Anlatımı güçlendirmek, ifadeyi süslemek için klasik Türk edebiyatının yanı sıra Arap ve Fars edebiyatlarının önde gelen eserlerinden muhtevaya uygun çeşitli beyitler alıntılanmıştır. Bu makalede, Hüseyin Âlî’nin Miftâhü’r-rahme adlı eserinin ilim dünyasına tanıtılması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda; öncelikle 17. yüzyıl klasik Türk edebiyatı, Hüseyin Âlî Efendi ve eserleri hakkında bilgi verilecek, ardından Miftâhü’r-rahme; nüshaları, telif sebebi, muhtevası, kaynakları, dil ve üslup özellikleri bakımından incelenecektir.

Huseyin Ali Efendi was an important intellectual, poet and transcriber who lived in the 17th century. With the poetical and prosaic works written by him, he contributed to science and literature in the 17th century, when the Ottoman Empire was in the period of stagnation in terms of military, political, economic and social aspects, and made a distinguished name for himself in his period. The subject of this study is Huseyin Ali’s prosaic work titled Miftahu’r-rahme. This work on the faith of the Pharaoh consists of an introduction, eight chapters and an epilogue. In the work, the faith of the Pharaoh was evaluated in the light of various interpretation and hadith books such as Camiu’l-usul, Fususu’l-hikem, Kessaf, Kifaye, Envaru’t-tanzil and Lubabu’t-tavil as well as the views of Islamic scholars. Seven of the twelve identified manuscript copies of the work are found in domestic libraries, while the five are abroad. Even though the number of leaves varies depending on the copies, according to the oldest copy dated 1741-42 and found in the Austrian National Library registered with the N.F. 356 number, Miftahu’r-rahme consists of 23 leaves. The work, which demonstrated religious, scientific and literary features in terms of its content, sources, language and style features, was written in a very fancy language, and Arabic and Persian words and phrases were frequently included. Although Miftahu’r-rahme is a prosaic work, it contains poetical parts as well. In order to enrich the narration and to glamorise the expression, various couplets compatible with the content were quoted from the leading works of the Arabic and Persian literatures as well as classical Turkish literature. In this article, it is aimed to introduce Huseyin Ali’s work titled Miftahu’r-rahme to the world of science. In this direction, firstly, information will be provided on the 17th century classical Turkish literature, Huseyin Ali Efendi and his works, and afterwards Miftahu’r-rahme will be examined in terms of its copies, reason of writing, content, resources, language and turn of expression.